भारताच्या आर्थिक सुधारणांचे प्रमुख शिल्पकार .. महान अर्थतज्ञ पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचे निधन

 माजी पंतप्रधान डॉ. मनमोहन सिंग यांचे वयाच्या 92 व्या वर्षी 26 डिसेंबर 2024 रोजी वयाच्या संबंधित वैद्यकीय परिस्थितीमुळे निधन झाले. त्यांची घरी अचानक तब्बेत बिघडल्याने तातडीने दिल्लीच्या एम्समध्ये नेण्यात आले, जेथे पुनरुत्थानाचे प्रयत्न अयशस्वी झाले आणि रात्री ९:५१ वाजता त्याला मृत घोषित करण्यात आले.

1990 च्या दशकात भारताच्या आर्थिक सुधारणांचे प्रमुख शिल्पकार असलेले सिंग यांनी 2004 ते 2014 या काळात पंतप्रधान म्हणून काम केले आणि भारतीय राजकारण आणि अर्थशास्त्रात महत्त्वपूर्ण वारसा सोडला.

. त्यांच्या निधनाला "एका युगाचा अंत" म्हणून चिन्हांकित करून देशभरातील नेत्यांकडून श्रद्धांजली वाहण्यात आली आहे.

डॉ. मनमोहन सिंग यांच्या आर्थिक सुधारणा, 1991 च्या पेमेंट बॅलन्सच्या संकटादरम्यान सुरू झालेल्या, भारताच्या अर्थव्यवस्थेला बंद, कृषी प्रणालीतून जागतिक स्तरावर स्पर्धात्मक बाजारपेठ-चालित अशा अर्थव्यवस्थेत बदलले. प्रमुख धोरणांमध्ये व्यापार उदारीकरण, आयात शुल्क कमी करणे आणि उद्योगांना नियंत्रणमुक्त करणे यांचा समावेश आहे, ज्यामुळे त्यांच्या पंतप्रधान (2004-2014) कार्यकाळात परकीय थेट गुंतवणूक आणि वार्षिक सरासरी 7-8% आर्थिक वाढ झाली.

. त्यांच्या नेतृत्वाने वस्तू आणि सेवा कर फ्रेमवर्क आणि राष्ट्रीय अन्न सुरक्षा कायदा, आर्थिक स्थिरता आणि सामाजिक कल्याण वाढवण्यासह महत्त्वपूर्ण संस्थात्मक सुधारणांचा पाया घातला.

. भ्रष्टाचाराच्या घोटाळ्यांसारख्या आव्हानांना तोंड देत असतानाही परिवर्तनवादी अर्थशास्त्रज्ञ म्हणून त्यांचा वारसा प्रभावशाली आहे.

देशाच्या आर्थिक सुधारणांचे प्रमुख शिल्पकार होते.

. सिंग यांच्या राजकीय कारकिर्दीत राज्यसभेतील महत्त्वपूर्ण कार्यकाळाचा समावेश होता, जिथे ते तीन दशकांहून अधिक काळानंतर या वर्षाच्या सुरुवातीला निवृत्त झाले.

. भारताच्या आर्थिक लँडस्केप आणि प्रशासनातील त्यांचे योगदान सर्वत्र ओळखले जाते, ज्यामुळे त्यांना भारतीय इतिहासातील एक प्रमुख व्यक्ती म्हणून चिन्हांकित केले जाते.

डॉ. मनमोहन सिंग, 26 सप्टेंबर 1932 रोजी पंजाबमधील गाह येथे जन्मलेले, एक प्रमुख भारतीय अर्थशास्त्रज्ञ आणि राजकारणी होते ज्यांनी 2004 ते 2014 या काळात पंतप्रधान म्हणून काम केले. त्यांनी भारताच्या आर्थिक परिवर्तनात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली, त्यांच्या काळात महत्त्वपूर्ण सुधारणा सुरू केल्या. अर्थमंत्री म्हणून 1991 ते 1996 पर्यंतचा कार्यकाळ, ज्याने अर्थव्यवस्था उदार केली आणि चालना दिली वाढ

. सिंग यांच्या शैक्षणिक प्रमाणपत्रांमध्ये केंब्रिज आणि ऑक्सफर्डमधील पदव्यांचा समावेश आहे आणि त्यांनी रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाच्या गव्हर्नरसह सरकारमधील विविध महत्त्वाच्या पदांवर काम केले आहे.

. आर्थिक आव्हानांमधून भारताला नेव्हिगेट करण्याचे आणि जागतिक स्तरावर त्याचे स्थान वाढवण्याचे श्रेय त्यांच्या नेतृत्वाला जाते.

भारताच्या आर्थिक उदारीकरणाचे मुख्य शिल्पकार होते, पेमेंट्सच्या गंभीर संतुलनाच्या संकटाच्या वेळी भारत हा मंदी आणि दरिद्री   होण्याच्या मार्गावर होता त्यावेळी पंतप्रधान नरसिंह राव यांच्या नेतृत्वाखाली अर्थमंत्री म्हणून काम करत होते. त्यांनी परिवर्तनात्मक सुधारणा अंमलात आणल्या ज्यात रुपयाचे अवमूल्यन करणे, आयात शुल्क कमी करणे आणि खाजगी उद्योगांना प्रतिबंधित करणारे परवाना राज नष्ट करणे समाविष्ट होते. त्यांच्या धोरणांनी भारताला परकीय गुंतवणुकीसाठी आणि नियंत्रणमुक्त उद्योगांसाठी खुले केले, जलद आर्थिक वाढ आणि जागतिक बाजारपेठेत एकात्मतेचा पाया घातला.

. या गंभीर काळात सिंग यांच्या नेतृत्वाला भारताला आर्थिक मंदीपासून दूर नेण्याचे श्रेय जाते आणि बाजारपेठेवर चालणारी अर्थव्यवस्था वाढवली जाते.